نگاهی به فیلم «کیمیا و خاک» به بهانه پخش از «آی‌فیلم»

«کیمیا و خاک» با حضور عباس رافعی تهیه‌کننده و کارگردان فردا در برنامه «کافه فیلم» نمایش داده می‌شود.

به گزارش آی‌فیلم، «کیمیا و خاک» به تهیه‌کنندگی و کارگردانی عباس رافعی محصول سال 1387 است که با حضور عباس رافعی در برنامه «کافه فیلم» نمایش داده می‌شود. در «کافه فیلم» اکبر نبوی مجری برنامه، هر پنجشنبه ساعت 21:00 پس از پخش یک فیلم شاخص ایرانی، با کارگردان آن اثر گفت‌وگو می‌کند. «کیمیا و خاک» فضای ملتهب آبان سال 1357 سرنوشت 5 گروهی را که می‌خواهند با آخرین پرواز از ایران خارج شوند را روایت می‌کند. در این میان یکی از مأموران اصلی ساواک در پی یافتن مدرکی است که هویت مخالفان را فاش می‌سازد. حسین یاری، پریوش نظریه، امیر آقایی، آزیتا حاجیان، سیاوش طهمورث، عبدالرضا حمیدی آشتیانی، حامد بهداد، امیرمحمد زند، اصغر نژادایمانی، سحر عبدالهی، مهران نائل، علیرضا حیدری و امین اقبال زاده در «کیمیا و خاک» ایفای نقش کرده‌اند.

فیلمی که در سال 1387 در جشنواره فیلم فجر توانست در بخش بازیگر نقش دوم زن کاندیدا شود که این نشان می‌دهد توانسته توجه مخاطبان را به خود جلب کند. عباس رافعی پیش از این فیلم‌های «راز مینا»، «پروانه»، «آیه‌های زمینی»، «راه طی شده»، «آفتاب بر همه یکسان می‌تابد»، «گراناز» و «تولدی دیگر» را ساخته و «کیمیا و خاک» هشتمین فیلم بلند سینمایی وی به شمار می‌رود. این فیلم با توجه به خلاصه‌ای که از داستان آن خواندید اثری با محوریت انقلاب اسلامی است. باید در نظر داشت که فیلم ساختن در فضای انقلاب و مبارزات انقلابی کار دشواری است و به همین منظور نباید از تلاش عباس رافعی به سادگی برای خلق اثری با محوریت انقلاب چشم پوشید. این دشوار بودن هم به خاطر فاصله‌ای است که با انقلاب داریم.

«کیمیا و خاک» عباس رافعی اثری اپیزودیک  است که در آن تیپ‌های متفاوت شخصیتی دیده می‌شوند. شخصیت‌هایی که هر یک، تفکری را نمایندگی می‌کنند. هرچند که باید اذعان کرد که شخصیت‌های این فیلم هیچکدام موفق پرداخت نشده و به نظر می‌رسد آنطور که باید در ذهن مخاطب نمی‌نشیند و بیننده قرابتی میان خود و آنها احساس نمی‌کند. این مسئله شاید اولین مسئله آسیب‌زننده به فیلم باشد. شخصیت‌پردازی که عنصری اساسی در یک فیلم است در این اثر آنطور که باید مورد توجه قرار نگرفته و همین مسئله سبب شده پای کاراکترهای فیلم «کیمیا و خاک» روی زمین نباشد. هرچند مخاطب فیلم گاهی ممکن است با شخصیت روحانی فیلم بیننده ارتباط برقرار کند اما این برقراری ارتباط ناشی از رفتارهای او است و ارتباط چندانی با ویژگی‌های شخصیت قصه ندارد و نمی‌توان این موضوع را به عنوان یک امتیاز مثبت برای فیلم در نظر گرفت. حتی می‌توان گفت که شخصیت‌های فیلم رافعی در بیان روایت قصه‌های خود هم تا حدودی الکن هستند و این ناشی از مواردی است که به صورت گذرا به آن اشاره کردیم.

واداشتن مخاطب به اندیشیدن و تفکر روی موضوعات حیاتی و مهم یکی از کارکردهایی است که طیفی از مخاطبان سینما از آن مطالبه می‌کنند. تلنگر زدن و بیدارکردن و همچنین انتقال مفاهیم و پیام‌های والا از جمله کارکردهایی است که برای سینما در نظر گرفته می‌شود. هرچند که این نظر مخالفان بسیاری دارد که بر این باورند سینما ظرف نیست و قرار نبوده پیامی را به مخاطب خود منتقل کند، بلکه گروهی آن را ابزاری برای سرگرمی و پرکردن اوقات فراغت می‌دانند و دسته‌ای آن را یکی از رشته‌های هنری می‌دانند و تنها به ارزش‌های هنری آن توجه دارند. با این توضیحات شاید بتوان فیلم «کیمیا و خاک» را در میان فیلم های به اصطلاح معرفت آموز و تفکرآمیز قرار داد. اثری که قرار است بیننده را با موضوع فیلم درگیر کند و او را به شناخت برساند. هرچند که باز هم به خاطر موضوع شخصیت‌پردازی در این اثر نمی‌توان گفت که کارگردان به مطلوب مورد نظر خود دست پیدا کرده است.

با این حال باید در نظر گرفت که به خاطر فاصله گرفتن از سال‌های انقلاب طبیعی است که خلق فضا و نزدیک کردن مخاطب به آن دوران کاری دشوار است. اتفاقی که با تمام دشواری‌ها رافعی به آن دست زده است. رافعی در تولید این اثر مطالعات و تحقیقات گسترده و دراز دامنی داشته که در موقعیت‌های مختلف به کمکش آمده است. در پاره‌ای از بخش‌های  اثر او زبان مستند بر زبان درام غلبه می‌کند در صورتی که در چنین آثاری باید وجه دراماتیک بر وجوهی مانند پایبندی به تاریخ غلبه کند. هرچند نباید فراموش کرد که در روایت تاریخ معاصر آن هم بازه‌ای که شاهدان بسیاری از آن در روزگار ما هستند، دست راوی برای تخیل خیلی باز نیست و نمی‌توان از برخی خطوط عدول کرد. این مسئله‌ای است که در جهان فیلم‌هایی که یک پایشان‌ در تاریخ است بسیار مسئله‌ساز است و هنرمندان و فیلم‌سازان با احتیاط به آن نزدیک می‌شوند. در این اثر شاهد هستیم که فیلم یک لایه پایین‌تر رفته و روایت خود را از خانواده کسانی که در جریان انقلاب درگیر بودند انجام می‌دهد که این مسئله بسیار نکته مهمی است.

برپایه این گزارش، فیلم سینمایی «کیمیا و خاک» پنجشنبه هفتم تیر از ساعت 21 در برنامه «کافه فیلم» از شبکه تلویزیونی «آی‌فیلم» پخش خواهد شد.

ه خ/ط ه